AHLAT

BİTLİS İLİ AHLAT İLÇESİ
 AHLAT İLÇE TANITIM
ahlat
bitlis ahlat
ahlat bitlis

ahlat resimler

ahlat fotoğraflar

ahlat manzarlara

ahlat görüntüler

ahlat taş işçiliği

ahlat haber

ahlat video

ahlat spor

ahlat harita

ahlat ulaşım

ahlat iklim

ahlat tarihi eserleri

ahlat selçuklu mezarlığı

ahlat kümbetler

ahlat köprüler

ahlat cailer

ahlat mezarlıklar

ahlat budist tapınağı

ahlat tarih

ahlat turizm

ahlat otel

ahlat yurt

ahlat pansiyon

ahlat konaklama

ahlat konut

ahlat emlak

ahlat daire

ahlat arsa

ahlat lojman

ahlat toki

ahlat satılık

ahlat kiralık

ahlat sağlık

ahlat hastahanesi

ahlat devlet hastahanesi

ahlat kaymakamlık

ahlat belediye

ahlat nüfus

ahlat emniyet

ahlat meb

ahlat eğitim

ahlat okul

ahlat kurs

ahlat lisesi

ahlat ekonomi

ahlat sanayi

ahlat ticaret

ahlat tarım

ahlat hayvancılık

ahlat taş ustaları

ahlat dağları

ahlat akarsuları

ahlat yaylaları

ahlat doğa

ahlat gezi

ahlat tatil

ahlat turları

ahlat dernek

ahlat yemekleri

ahlat kültür

ahlat sanat

ahlat

 AHLAT İLÇE TARİHİ

AHLATI TANIYALIM

Ahlat Doğu Anadolu Bölgesinin, Yukarı Murat –Van Bölümü’nde, Süphan ve Nemrut dağları arasında bulunan plato üzerinde kurulmuş, Bitlis İli’ne bağlı, 34.000 nüfuslu bir ilçe merkezidir.

Asya’dan Anadolu’ya(Dolayısı ile Avrupa’ya)uzanan yolların üzerinde bulunması, Doğu Anadolu’ya göre ılıman iklimi, bereketli toprakları, bina yapımına elverişli yapı malzemesi olan Ahlat taşı ve su kaynakları ile tarihin her döneminde bölgedeki büyük güçlerin dikkatini çekmiştir. Bu nedenle tarihi süreç içindeki işgaller ve yağmalamalar,

 daima önemli yerleşim yeri olan Ahlat toprakları üzerinde kurulan ileri medeniyetlere ait tarihi eserlerin, her el değiştirmede tahrip olmasına neden olmuştur.

Tarihin uzunca bir dönemi ile birlikte özellikle Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerindeki en önemli tarihi tanığı olan ve sinesinde o döneme ait izleri 1000 yıldır büyük bir özenle koruyan Ahlat, her ne hikmetse unutulmuşluğa terk edildikçe direnmiş, ”Ben burada Anadolu Türk tarihinin en önemli tanığıyım.”mesajını tekrarlayıp durmuştur. Yüzlerce yıl sesini önemseyen çıkmamış, evin en sevgili çocuğu olması gerekirken sokağa, kendi haline terk edilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi’nde Ahlat tarihi ile ilgili ilk ciddi eserin yazarı olan Abdurrahim Şerif Beygu: “ Hep tarihi olan bu milli mevcudiyet ve asarımızın bu kadar zengin hatırat ve menabiini sinesinde saklayan Anadolu’da diyebilirim ki pek az bir şehir Ahlat derecesine çıkabilir. “demektedir. Beygu yine aynı eserinde Türk 

Tarihi içinde hazineler değerinde olan bu asar ve mahkukatın şimdiye kadar Türk alemi irfanınca az tanınmış olmasına müteessir olmamak mümkün değildir.” diyerek Ahlat’ın tanıtılması konusunda bir tarihçi olarak kendi üzerine düşeni yapmış ve ‘Ahlat Kitabeleri’ adlı eseri ile yüzlerce yıl sonra Ahlat ile ilgili ilk eser bu şekilde Anadolu Türk tarihiyle ilgilenenlerin bilgisine sunulmuştur.

Ahlat’ta, Urartular ve Urartular’dan önceki dönem ile ilgili ciddi bir araştırma yapılmamıştır. Beygu; Urartuları Turan Kavminden Orarto yahut Lortho oarak tanımlar ve M.Ö. 900 yılında doğudan gelerek Ahlat’a hakim olduklarını yazar. Urartular Tuşba(Van) şehrini kendilerine başkent yapmışlardır. 

Ancak; Anadolu’da Urartular’ın hakimiyeti Asurlular’dan aldıklarını biliyoruz. Bu nedenle Ahlat’ta, Urartu öncesi Asur egemenliğinin bulunması gerekir.Urartu Devleti Anadolu’daki hakimiyet mücadelesinde zayıf düşünce hakimiyeti altındaki yerlerin bir bölümü M.Ö. 6.yüzyıldan itibaren Medler’in eline geçer Ahlat’ta M.Ö. 6.yüz yıldan itibaren önce Med, sonra da Persler’in hakimiyeti altına geçer.

Persler ile Makedonya Kralı Büyük İskender arasındaki savaşı kazanan Büyük İskender Perslerin elinde bulunan Anadolu toprakları ile birlikte Ahlat’ı da hakimiyeti altına alır. M.Ö. 328’de İskender’in Babil Satrabı Slevkos’a bağlanan Ahlat, daha sonra Partların eline geçer. 395’te Büyük Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasından sonra Ahlat Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans İmp.)hakimiyet sahasındaki topraklara katılır.

KÜMBET RESİMLERİ
KÜMBET FOTOĞRAFLARI
KÜMBET 

639 – 640 yılından itibaren bölgeyi Müslüman Arap İmparatorluğu denetimine almak isteyen Halife Hz. Ömer’in El- Cezire kumandanı İyaz Bin Ganem, komutanlarından Halit Bin Velid’i bu alana gönderir. 

Ahlat bu şekilde feth edilir. Abbasiler’in idaresi zayıflayınca Şehir tekrar Doğu Roma İmparatorluğu’nun eline geçti. 1040 yılından itibaren 

Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşunu sağlayan Selçuk Bey’in torunları Tuğrul Bey ve İbrahim Yınal, Azerbaycan ve havalisini ele geçirirken aynı kuvvetlerin devamı da Ahlat’ı ele geçirirler.

Doğu Roma ile İslam İmparatorluğu arasında zaman zaman el değiştiren Ahlat, bir arada Güney Doğu Anadolu’da bir beylik kurmuş olan Mervanilerin eline geçerse de 1061 yılından itibaren Asya’dan Anadolu’ya göç eden ve kendilerine yeni bir yurt edinmek isteyen Türkler tarafından ele geçirilir.

Anadolu’yu yurt edinmek isteyen bu Türk güçleri Ahlat’ta kurdukları garnizonuyla burayı üs ederek Anadolu’nun diğer yerlerine de akınlar yapmışlardır. Türklerin Anadolu içlerindeki bu ilerlemeleri 

Doğu Roma İmparatorluğu’nu rahatsız etmiş ve Anadolu’da hakimiyet mücadelesi içindeki bu iki büyük güç 1071’de savaşmışlardır

.Alp Arslan Halep’i feth edip Mısır Fatimileri üzerine yürürken Bizans’tan gelen elçi Ahlat, Erciş ve Menbiç şehirlerinin derhal teslimini istemiş. İsteği reddeden Alp Arslan Ahlat’ta bulunan 

Afşin Bey’den Bizans orduları hakkında bilgi istemiştir. Sultanın henüz gelmediğini sanan İmparator durumu öğrenmek için ermeni kumandanı Basil’i(Basileuks) gönderdi. 

Fakat Ahlat Garnizonu bu kuvvetleri esir ve katletmek sureti ile öyle bir yok eyledi ki; İmparatora haber verecek bir kimse kalmamıştı. 1071 yılında yapılan bu savaşta Ahlat’ın ve Ahlat’taki garnizonun önemi çok büyüktür. Savaş bölge coğrafi olarak da incelendiğinde, 

Ahlat’tan yola çıkan Selçuklu kuvvetleri ile onları Malazgirt Ovası’nda bekleyen Doğu Roma ordusu arasındaki ilk savaşların Ahlat – Malazgirt arasındaki engebeli alanlarda yapılmış olması kuvvetle muhtemeldir. 

Sonuçta savaşı kazanan Alparslan savaşta yararlık gösteren Ahlatlıların büyük ganimet elde etmesini sağladı.Ardından Ahlat, Selçuklular’a bağlı 

Diyarbakır emirlerine bağlandı. Bu emirler tarafından kendilerine zulüm yapılması üzerine Alp Arslan’ın amcazadesi, Merent emiri İsmail’den yardım istediler. 

İsmail adaleti ve iktidarı ile meşhur vezirlerinden Sokman’ı Ahlat’a emir atadı. Bu şekilde Sokman – Sökmen- Sekmen- tarafından 

1100 yılından itibaren Ahlat’ta Selçuklular’a bağlı Ahlat Şahlar( Sökmen Şahlar yada Ermen Şahlar da denir.) kuruldu.

1100 – 1207 yılları arasında devam eden Ahlat Şahlar süresince Ahlat’a hakim olanların listesi

Sokman El Kutbi 1100 - 1112

Zahireddin İbrahim 1112 - 1127

Ahmed 1127 - 1128

Nureddin 2.Sokman 1128 - 1183

Seyfeddin Bek Timur 1183 - 1193

Bedreddin Ak Sungur Hezar Dinari 1193 - 1198

Şucaeddin Kutluğ 1198 - 1198

Melik’ül Mansur Mehmed 1198 - 1206

İzzeddin Balaban 1206 - 1207

Malazgirt zaferi ve kısa süre sonra kurulan Ahlat Şahlar dönemi Ahlat’ın “altın çağ”ını yaşatır. Bu dönemde Ahlat batıda Diyarbakır’a, Doğu’da Erzurum’a kadar uzanan geniş bir alana 
hükmeder. 

Şehir Türk Kültürünün nadide eserleri ile bezenir. Bu gün Bulanık İlçesi’ne bağlı Abri köyü Ahlat’ın ilim yuvasıdır. Abri ve Ahlat içindeki ilim yuvalarında yetişen bilim adamları Ahlat adını bütün dünyaya tanıtırlar. Ahlat, Belh ve Buhara(bazı kaynaklarda Merv)ile birlikte Kubbet’ül İslam (İslamın Kubbesi) olarak anılır.O zaman nüfus 300.000 civarındaydı.

Orta Çağın büyük şehirleri olan Bağdat, Halep, Şam, Kahire, Musul ne idiyse Ahlat’ta oydu. Çünkü bu şehirlerin müstakil tarihleri yazıldığı gibi Ahlat’ın da tarihi vardır. İbni Ebilmutahhari Ensari’ tarafından yazılıp,

 Ebilfeda tarafından kaynak alınan “Ahlat Tarihi” kitabı ne yazık ki şu anda nerede olduğu bilinmemektedir. Ahlat Şahlar’dan sonra şehir Eyyubiler’in eline geçer. Bu sırada Doğu’dan Batı’ya doğru bir büyük akın başlar. 

Moğollar önlerine çıkan bütün kuvvetleri dağıtarak Anadolu’ya doğru ilerlemektedirler. Onların önünden kaçan Harzem Şah Celaleddin Mengübirti Ahlat önüne gelerek şehri kuşatır.

Selçukluların büyük hükümdarı Alaaddin Keykubat Celaleddin’e; kıymetli veziri Kemalettin Kamıyar’ı elçi göndererek Ahlat muhasarasını kaldırmasını ister. Celaleddin’e “ Alim ve zahit diyarı, Türk kültürünün bu güzel şehrini işgal ve tahrip etmesinin kendisine bir şey kazandırmayacağını, kuvvetlerini Moğollara karşı birleştirerek onları 

Asya’nın doğusuna doğru sürmenin ikisi içinde daha iyi olacağını, Ahlat kuşatmasını kaldırması halinde Selçuklu ordusunun kendisine her türlü yardımı yapacağını “söyler. Ancak Kars ve Ani’yi Gürcülerden kurtardığı için İslam dünyasında büyük şöhret sahibi olan 

Celaleddin Harzem Şah, ileri görüşlülükten uzak bir tavırla bu öneriyi reddederek Ahlat’ı ele geçirir. Şehir üç gün yağmalanarak tahrip edilir. Bunun üzerine Selçuklu ordusu Harzem Şahlar’ın üzerine yürüyerek onları Yassı-Çimen’de mağlup eder(1230) İki Türk ordusunun bu çarpışması Anadolu’yu yağmalamaya gelen Moğollar’ın işini kolaylaştırır. Celaleddin Harzem Şah’ın, Ahlat ve Erzurum’a karşı giriştiği bu hareketler O’nun İslam dünyasında kazandığı ünü kaybetmesine neden olmuştur.

Ahlat, Harzem Şah işgali ve ardından Moğol Hükümdarı Hülagü’nün komutanlarından Sukal Buğa’nın 1258 tarihindeki işgal ve yağması ile bir daha tarihteki o eski güzel günlerine dönemez. Küçük bir Anadolu Türk kasabası olarak kalır. Karakoyunlu hakimiyeti Timur orduları tarafından bitirilir. Akkoyunlu Uzun Hasan’ın oğlu Maksut,

 O’nun oğlu Rüstem ve Rüstem’in oğlu Emir Bayındır dönemlerinde Ahlat tekrar canlanmış ve Türk tarihinin nadide eserleri olan kümbetlerle bezenmiştir. Çaldıran Seferine giden Yavuz Sultan Selim’den Tercan yakınlarında kendisine ulaşan Ahlatlılar “

Ecdat mezarlarının bulunduğu” Ahlat’ta bir kale yaptırmasını istemişlerdir. Yavuz Sultan Selim bu isteği olumlu bularak Ahlat’a bir kale yapılması emrini vermiştir. Zaman zaman İran yönetimlerinin de eline geçen Ahlat Kanuni Sultan Süleyman’ın Irakeyn seferi esnasında (1533 yılında) tekrar Osmanlılar’a bağlanmıştır. Kanuni’de Ahlat Kalesi’nin güçlendirilmesini ve bir iç kale yapılması emrini vermiştir.1635 yılnda Revan Seferi’ne çıkan Sultan 4. Murat Ahlat’a uğramış Karmuç(Yeniköprü)da konaklayarak Ahlat’taki ecdat mezarlarını ziyaret etmiştir. 

1639 yılında İran’la yapılan Kasr-ı Şirin antlaşması’ndan sonra artık doğu sınırları çok uzun zaman değişmemiş ve Ahlat tarihteki ihtişamından uzak olmasına karşın daima Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır. 1914 yılında uğradığı Rus işgalinden 21 Şubat 1916 yılında kurtulmuştur.

Cumhuriyet Devri İdari Taksimi esnasında 1929 yılında Van Vilayeti’ne bağlanmış, 1936 yılından itibaren Bitlis Vilayeti’ne bağlı bir ilçe merkezi olmuştur.

Anadolu’ya Türk akınlarının önemli üs merkezi olan ve Anadolu’nun Ebedi Türk Yurdu oluşunda çok önemli bir görev üstlenen Ahlat, sinesinde barındırdığı tarihi eserleri ile tanınmayı beklemektedir.

AHLAT İLÇE TARİHİ

TÜRKLERİN FETHİ ÖNCESİ AHLAT

AHLAT ADININ MENŞESİ
1-Ahlat Adının Menşei

Ahlat’ın adının menşei hakkında halk arasında hala süregelen bir efsane vardır . Bu efsane şöyledir; “ Van Gölü’nün bu müstesna kıyısında hüküm süren Urartu Kıralı “Lat” Med’lerin saldırısına dayanamayınca şehir düşe ve hükümdar da ağır yaralar alır. 

Babasının başını dizine koyan hükümdarın kızı “Ah!” çekerek ince ince göz yaşları dökmektedir. Kızın “Ah! Lat , Ah! Lat” diye yükselen feryadı, Med’lerin şehre girmesine kadar devam eder . Urartu Kıralı hayata gözlerini yummuş ancak bilmeyerek çok sevdiği bu şehre ismini vermiştir.”

Şüphesiz bir efsane ama doğrusu hoş yakıştırılmış. Bunun yanı sıra ilçenin ismi islami literatürde “Hilat” olarak geçer .

AHLAT TA ÇEŞİTLİ HAKİMİYETLER
2-Ahlat’ta Çeşitli Hakimiyetler

Türkiye’de belki de tarihi eserleri açsından eşi benzeri olmayan bir belde konumundaki Ahlat’ın varlığı MÖ. 1500 yılına kadar uzanmaktadır.Asurlular’ın bir uç beyliği olan şehir daha sonra Urartular’a geçiyor. İsmini de bu dönemde alıyor. Şehrin en eski sakinleri olan Urartular buraya “Halads” , Ermeniler “Şaleat” , Süryaniler “Kelath” , Araplar “Hil’at” , İranlılar ve Türkler ise “Ahlat” demişlerdir.

Ahlat’ta paleolotik döneme Tunç Devri’ne tarihlendirilen münferit eserler mevcuttur. Bu dönem esaslı olarak ilmi şekilde araştırılmamıştır . Şehir MÖ.9.yy.’da Asur hakimiyetine son veren Urartuların egemenliğine girmiş ve Urartuların şehirdeki bu hakimiyetleri MÖ.6.yy.’a kadar devam etmiştir. Bu dönem hakkında pek bilgi yoktur.

MÖ.600 yıllarında Medlilerin ve Perslilerin egemenliğine giren şehir daha sonra Anadolu’daki Pers hakimiyetine son veren İskender’in yani Greklilerin hakimiyetine geçmiş , bundan sonra Port hakimiyetine girmiştir.Bu dönemde ayrıca Roma’nın ve Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra da Bizans’ın egemenliğine giren şehir miladi 641 yılında burayı islam ordularının fethetmesine kadar Bizans egemenliğinde kaldı.

AHLAT İSLAM DÖNEMİ
3-İslam Dönemi

Şehir Hz. Ömer döneminde Cezire fatihi Iyaz bin Ganem tarafından fethedilerek İslam Devletinin egemenliğine girmiştir (641). Ahlat Beyi yapılan antlaşma gereği vergi vermeyi kabul etmiş ve bu antlaşma Hz. Osman döneminde Doğu Anadolu’da harekatta bulunan Habib b. Mesleme tarafından tasdik edilmiştir. Hz. Osman’ın öldürülmesi , Hz. Ali döneminin de karışık geçmesi ve nihayet Hz. Muaviye’nin ölümüyle başlayan iç karışıklıklar sırasında Ahlat halkı da isyan etmiş ancak Emeviler’in Cezire valisi Muhammed b. Mervan tarafından şiddetle cezalandırılmışlardır. Böylece bölge Cezire valiliğine bağlanmıştır. Azerbaycan valisi Cerrah b. Abdullah’ın Erdebil’de Hazarlara yenilip şehit düşmesi üzerine halife , Hişam b. Abdülmelik Said el Haraşi’yi Hazarlarla mücadeleye memur etti (730-31). Ahlat’a gelen Haraşi şehir kapıları kendine açılmayınca şehri şiddetli bir muhasaradan sonra almıştır.

Abbasiler döneminde Ahlat’ta ki mahalli hanedanlar ibka edildikleri gibi idari yapıda aynen korundu. Bu sıralarda Haricilerin Musul ve Diyarbekir civarında faaliyetlerini yaygınlaştırdıklarını görüyoruz. Ahlat’ta zaman zaman onların saldırılarına ma’ruz kalıyordu. Mahalli idarecilerin 851’de Van Gölü ve çevresinde çıkan olayları bastırmaktan aciz kalmaları yüzünden Samerra’dan gönderilen Büyük Boğa asilerin reisi Musa b. Zürare’yi yakalayıp bu bölgede dirlik ve düzenliği yeniden kurdu. Abbasi hakimiyetinin zayıflaması üzerine Bizanslılar 928’de şehri almışlardır. Bundan sonra Ahlat’ta X. yy. sonunda bir Kürt sülalesi olan Mervanoğulları hüküm sürmüşlerdir.

TÜRK FETİHLERİNDEN SONRA AHLAT 

1.SELÇUKLU DÖNEMİ
1-Selçuklular dönemi

Türkler Anadolu’ya geldiklerinde Ahlat dışındaki Van , Erciş, Malazgirt, Bargiri gibi bölgedeki şehirlerin hepsi Bizanslıların hakimiyetinde idi. Ahlat ise Hz. Ömer döneminden beri zaman zaman el değiştirse de müslümanların hakimiyetinde idi. Bu bölgeye karşı Türk akınlarının VIII. yy.’da başladığı bilinmektedir. Bu dönemde buraya hakim olan güç Bizans idi ve bu bölgelere keşif hareketleri düzenleniyordu. Bizans ile askeri mücadele bölgesi uçlar itibariyle Suriye, El-Cezire e Doğu Anadolu ucu idi. 

Doğu Anadolu ucunda Ahlat ve Erzurum iki önemli şehirdir.

1071 tarihinden evvel büyük bir ihtimalle 1040 tarihinden itibaren Ahlat , Anadolu’ya gelen Türkmenlerin uğrak yeri olmuştur. 1018’de Çağrı Beyin yurt edinmek amacıyla Van Gölü kıyılarına bir keşif harekatı yaptığını, burada Bizans komutanı Senekherim’i mağlup ettiğini ve daha sonra Maveraünnehr’e dönerek buraların fethedilebileceğine dair kardeşi Tuğrul Beye bilgiler verdiğini tarihi kayıtlar kaydetmektedir.

Türkmen Beyleri bu akınlara devam ettiler. Hatta 1040 Dandanakan Zaferinden sonra zaptı zaruri yerlerin başında Anadolu geliyordu. Bu maksada yönelik olarak 1040’dan sonra kurulan Büyük Selçuklu Devletine tabi olan Türkmen Boyları bunlara sağlanacak yer sıkıntısı zuhur edince bu boylar Andolu üzerinde yağma hareketlerinde bulunmaları için yönlendirildiler. Böylece buraya giden Türkmen zümreleri burayı yurt edinmek maksadını taşıdıkları için bir kısmı buralarda yerleşmiş bu da Anadolu’nun fethini kolaylaştıran en önemli amil olmuştur.

İbrahim Yınal 1048 Hasankale Zaferiyle Bizanslıları ağır bir yenilgiye uğrattı. Tuğrul Bey 1054 yılında Ahlat üzerinden gelerek Malazgirt’i kuşattı ancak alamadı.Sultan Alparslan devrinde Ahlat Selçuklu Devletinin Anadoluya düzenlediği seferlerde bir üs vazifesi görüyordu. 1066 yılında Selçuklu Sultanı Alparslan’ın kumandanlarından olan Gümüştekin, Afşin ve Ahmetşah Anadolu içlerine başarılı akınlar yaparak o dönemde bir Türk garnizonu haline gelmiş olan Ahlat’a döndüler.

Sultan Alparslan Malazgirt’e Ahlat’an giderek burayı fethetmiştir. İbn’ül Ezrak Malazgirt Zaferine katılan Ahlatlıların zengin ganimetlerle döndüğünü ve bu tarihten sonra şehrin Sultan Alparslan tarafından tayin edilen valilerce yönetildiğini kaydetmektedir.

AHLAT AHLATŞAHLAR DÖNEMİ

a-Ahlatşahlar Dönemi (1100-1208)

Artukoğulları , Danişmendoğulları, Mengücekoğulları ve Saltukoğulları gibi Ahlatşahlar da Anadolu’da kurulmuş ilk Türk-İslam beyliğidir. Kurucusu Melikşah'ın amcası Yakuti’nin oğlu Kutbeddin’in Türk ırkından bir kölesi olan ve bu nedenle kendisine “Sökmen-el Kutbi” denilen Sökmendir. Kurucusundan dolayı bu beyliğe Sökmenliler dendiği gibi kurulduğu coğrafi yer itibariyle Ermanşahlar veya Ahlatşahlar da denilmektedir. Ahlatşahlar, Ahlat merkez olmak üzere Erciş, Adilcevaz, Silvan,Malazgirt, Muş, Van, Muradiye, Gevaş, Eleşgirt, Tatvan, Hani, Erzen ve Tebriz şehirlerine hükmediyorlardı.

Türk egemenliğinde en parlak dönemini bu dönemde yaşayan Ahlat kaynaklarda mamurluğu ve zenginliği dolayısıyla ancak Mısır ile mukayese edilebilmekte idi. Yine bu dönemde Ahlat yetiştirdiği ilim, din, kültür ve sanat adamları, mutasavvıf ve zahitleri ile de çok müstesna bir yere sahipti. Bu özelliğinden dolayı şehir Buhara ve Belh ile mukayese edilerek islam dünyasında Kubbe’t-ül İslam adını alan üçüncü belde olmuştur. 1046 yılında Mısır’a seyahat eden meşhur seyyah Nasır-ı Hüsrev ,yolu üzerinde bulunan Ahlat’a uğramış ve burada Arapça, Farsça ve Ermenice konuşulduğunu eserinde kaydetmiştir. Ancak bu durum Ahlatşahlar döneminde değişmiş ve buradaki halkın konuştuğu diller Türçe ve Farsça olmuştur. Bunlar arasında Kürtçe’nin zikredilmeyişi 

önemlidir.Ahlat XIII. yy.’da tüccarları zengin , çarşıları geniş ve dolu, sanat ve hünerleri çeşitli,hayrat ve meyveleri bol olarak tasvir edilmiş, bahçeler içindeki şehir Şam büyüklüğünde gösterilmiştir. XIII. yy.’da meydana gelen bir depremde buranın yerle bir olduğu ve buradan 120 bin hanenin Kahire’ye göçtüğü hadisesine bakılacak olursa buranın Şam büyüklüğünde gösterilmesi pek yadırganmamalıdır.

Esnaf ve sanatkarların çokluğundan şehirde içtimai ve siyasi hayatta da tesirini kuvvetle hissettiren bir ahi teşkilatı meydana gelmişti. Bunun yanı sıra Hamdullah Kazvini bağ ve bahçeleri bol ve meyvacılığı iyi olan Ahlat’ın İlhanlılara her yıl 51.500 dinar vergi verdiğini kaydetmektedir. Bu dönemde Erzurum’un 22 bin, Bayburt’un 21 bin dinar vergi ödediği hesaba katılırsa Ahlat’ın ne kadar ma’mur ve zengin bir şehir olduğu daha iyi anlaşılır. Tabi ki bunun en önemli sebebi Ahlat’ın ticari ve kültürel zenginliğidir. Buna paralel olarak Ahlat’ta “Fityan” adı verilen teşkilatlı esnaf ve sanatkar birlikleri kurulmuştur. Bu Anadolu’da bir ilktir.

Ahlat’ın Ahlatşahlar döneminde ulaştığı bu muazzam zenginlik başka devletlerin dikkatini çekmiş ve bu yüzden Ahlat birçok devlet arasında hakimiyet mücadelelerine sahne olmuştur. Bu dönemden sonra bu mücadelelerin ilki Eyyübiler ile Ahlatşahlar arasında olmuş ve bu mücadele Eyyubilerin galibiyeti ve Ahlatşahların’da tarihe karışmasıyla neticelenmiştir(1207-1208).

Bu tarihten sonra 1229 yılında Ahlat, Celaleddin Harzemşah tarafından kuşatıldı ve sekiz aylık bir kuşatmadan sonra şehir ele geçirildi ve yağmalandı. Bu felaket üç gün boyunca göraülmemiş bir şekilde devam etti. Bu kuşatma sırasında halkın büyük bir kısmı öldü, bir kısmı da şehri terk ederek sağa sola dağıldı. Sultan Celaleddin’in bu seferi onun islam dünyasındaki şan ve şöhretini alıp götürmüştür.

Celaleddin Harzemşah’ın bu güzide beldeye verdiği zararı Alaleddin Keykubat ile giriştiği 1230 tarihli Yassıçemen savaşında perişan olmakla ve nihayet kaçarken Meyyafarikin dağlarında öldürülmekle ödedi. Türkiye Selçuklu Devleti Sultanı Alaaddin Keykubat bu zaferden sonra devletin hudutlarını bir yandan Tiflis’e kadar genişletirken diğer yandan da Sökmen İlindeki Eyyubi hakimiyetine son vererek Ahlat, Bitlis, Van, Adilcevaz, Malazgirt gibi yerleri ele geçirdi. Sultan Alaaddin gerek Harzemşah gerekse Moğol istilalarıyla metruk bir şehir haline gelen Ahlat’ta imar ve iskanı yeniden düzenledi. Bu sayede Ahlat’ta emniyet ve refah başladı ticaret faaliyetleri tekrar canlandı. Ancak 1243 Moğol bozgunu bu canlanmaya engel oldu Moğol akın ve yağmaları, tahrip ve cinayetleri medeni sukutu tamamlayan etmen oldu. 1243 yılında Hülagü tarafından ele geçirilen bu şehir 1335 yılına kadar İlhanlıların yönetiminde kalmıştır.Bütün bunlara rağmen Ahlat’ın Olcaytu döneminde bir eyalet merkezi olduğu görülüyor. Buda bize o dönemde de Ahlat’ın önemini muhafaza ettiğini göstermektedir. Ebu Said Bahadır Han’ın ölümünden sonra (1335) Moğollar arasında başlayan mücadelelerden Ahlat bölgesi büyük ölçüde zarar görmüştür.

2.KARAKOYUNLU VE AKKOYUNLU DÖNEMİ
2-Karakoyunlular ve Akkoyunlular Dönemi

İlhanlı İmparatorluğu’nun parçalanmasından sonra valiler ve emirler arasında el değiştiren Ahlat 1451-1462 yılları arasında Karakoyunluların yağma ve tahriplerine ma’ruz kalmıştır. 1462 tarihinden itibaren Karakoyunlu Cihan Şah Mirza’nın yerini Akkoyunlu Uzun Hasan Bey aldı. Ancak onunda Ahlat üzerindeki hakimiyeti uzun sürmedi . 1473 yılında Fatih Sultan Mehmed Han’ın Otlukbeli Muharebesi’nde Uzun Hasan’ı mağlup etmesiyle yöredeki Akkoyunlu hakimiyeti sona erdi.Ahlat ve civarının egemenliği Akkoyunlular’dan sonra Safevilerin eline geçmişse de bu konuda hemen hemen hiçbir bilgi yoktur.

3. OSMANLI DÖNEMİ
3-Osmanlılar Dönemi

Yavuz Sultan Selim Han döneminde Şah İsmail ile yapılan Çaldıran savaşı sonucunda Ahlat Osmanlıların hakimiyetine girdi (1514). Bu tarihten sonra Ahlat için yeni bir dönem başladı. Yavuz burayı fethinden sonra göl kenarına bir kale yaptırmıştır. Bu kale Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle Irak seferleri sırasında büyütülmüştür. Bu kalede Osmanlılardan kalma İskender Paşa Camii ve Hamamı ile Kadı Mahmut Camii bulunmaktadır. Ayrıca bu kalenin içinde bir mahalle bulunup Kale Mahallesi ismiyle anılmaktadır.

Şehrin kesin olarak Osmanlı hakimiyetine girmesi Kanuni’nin Irakeyn Seferi sonunda gerçekleşir. Bu sefer sonunda Ahlat, Adilcevaz ve Erciş Osmanlı idaresine girer. Ancak bir süre sonra Şah Tahmasb buraları tekrar ele geçirerek burada tahribata girişir (1548).v Yaklaşık kırk yıl süren Osmanlı-Safevi mücadelesi 1555’te imzalanan Amasya Antlaşması ile son bulmuştur. Fakat çeşitli sebeplerle Moğol istilasından itibaren ehemmiyetini kaybetmeye başlayan şehir Safeviler ve Osmanlılar zamanında Van Gölü havzasının en sönük şehri haline geldi. Van bir eyalet merkezi olurken Ahlat’ta Adilcevaz Sancağının bir kazası haline gelmişti. Şüphesiz bunda istilaların ve depremlerin payı oldukça büyüktür.

Önemli bir şehir olmak kolay değildir. Ahlat’ta önemli bir şehir olmasının sıkıntısını tarihi boyunca çekmiştir. Özellikle 1246 ve 1275-1276 tarihlerinde meydana gelen depremler sebebiyle Ahlat harabeye dönmüştür.

Nitekim Amasya antlaşmasından birkaç yıl sonra yapılan tahrirde Ahlat’ın acıklı durumu açıkça görülmektedir. Defterde verilen rakamlara göre şehrin nüfusunun askerler, diğer vazifeliler ve din adamları dışında 1600 civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Ahlat Tanzimattan sonra Van eyaletinin Van sancağına, II. Abdülhamid devrinde ise Bitlis vilayetine bağlanmıştır (1892-93).

I. Dünya Savaşı dönemine ait bilgilerimiz ise çok kısıtlı. Bu dönemle ilgili bilgilerimizi yaşayan kişilerin hatıralarından öğrenmekteyiz. Mesela I. Cihan Harbinde Ahlat’ın 2000’den fazla şehit verdiği yine hatıralarda zikredilmektedir. Savaş sırasında ve sonrasında bir taraftan Rusların bir taraftan Ermenilerin hücumuna ve katliamına uğrayan yöre halkı binbir güçlükle bu zulümden kaçarak başka illere göç eder. Hatta Ahlat’tan çıkarak Urfa’ya göç eden 93 kişilik bir kafilenin binbir zorlukla Urfa’ya vardığında 13-14 kişiye düştüğü yine hatıralarda zikredilir .

1916 yılında I. Cihan Harbinin bütün hızıyla devam ettiği bir dönemde Ruslar geçtikleri yerleri talan ederek Ahlat’a varır. Akşam saatlerine doğru şehre yaklaşan Rus birlikleri kısa süre sonra asıl birliklerle birleşerek Ahlat’ın girişinde mevzilenirler. Akşamın alaca karanlığında karşıda görülen manzara müthiştir. Dev bir ordu kendini gizleme ihtiyacı bile duymadan Ruslar’ın tam önünde dimdik durmaktadır.

Rus komutanının emriyle yoğun bir yaylım ateşi başlar. Fakat beyhude karşı tarafta hiçbir hareket yoktur. Ne kaçarlar ne de gizlenirler. Onca kurşuna rağmen yerlerinden bile kıpırdamazlar. Ateş emri tekrarlanır ancak karşıdaki manzara değişmez. Rus Ordusu karanlığın koyulaşmasıyla ateşi keser ve sabahı beklemeye başlar.

Günün ilk ışıklarıyla gördükleri manzara karşısında adeta şok geçirirler. Koca Rus Ordusunu durduranlar her biri insan boyundan uzun mezar taşlarıdır.

Bu bir hikaye değil I. Cihan harbinde Ahlat’ta meydana gelmiş ve hala anlatılan yaşanmış bir gerçektir. Şahitleri ise her biri birer sanat şaheseri olan mezar taşlarındaki kurşun izleridir. Düştükleri bu gülünç durum, Rusların duygularını mezar taşlarına karşı kine dönüştürür ve o güzelim abideleri açtıkları yolların menfezlerinde kullanırlar. Bu mezarlarda çok büyük tahribatlar yaparlar ancak işgal fazla sürmez yaklaşık bir yıl sonra mezarlıklarına bile yenildikleri bu toprakları terk edip giderler.

4.AHLAT CUMHURİYET DÖNEMİ

4- Cumhuriyet Dönemi

Bu dönemle ilgilide kaynak bilgi ve belgelere ulaşamadık . Yine hatıralar ışığında hareket ederek dönemle ilgili bilgi vermeye çalışacağız. Devlete ve millete karşı bağlılığını tarihinin her devresinde koruyan Ahlat, I. Cihan Harbinde bu hususiyetinden dolayı gerek Ermeniler ve gerekse Ruslar tarafından eziyetlere, katliamlara ve işkencelere tabi tutulmuşlardır. Milli mücadelede yararlılık gösteren şehirlerin yine içindedir Ahlat. Hatta Ahlat ve Ahlatlı’nın bu tavrından dolayı Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından buraya iki kez telgraf yollanmış ve Ahlatlı tebrik edilmiştir. Ancak bu telgrafların nüshaları şu anda mevcut değildir.

A: AHLAT İZZET BEY İSYANI

Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 yılında Ahlat tekrar ilçe olmuştur. Bu dönemin en kayda değer hadisesi İzzet Bey isyanıdır. Bir kürt beyi olan İzzet Bey bu bölgedeki karışıklıkları fırsat bilmiş ve Muştan gelerek Ahlat’ı almayı tasarlamıştır. Bu maksatla gelen İzzet Bey’in dört adamı kaymakam konağına girerek kaymakamı koltuğundan kaldırır ve yerine otururlar, ardından da kaymakama hakaretler ederler. Bunu duyan 7’den 70’e tüm Ahlatlı kaymakam konağının avlusuna toplanır. Bu esnada halkın büyük sevgisini kazanmış bir çavuş olan Hamza Çavuş içeri girer ve bunları kovar. Ve onlara “Ahlatlı bu Ahlat’ı size vermez , vermeyecektir!” , der. Ve nihayetinde gerçekleşen isyanda Ahlat halkının devlete olan bağlılığı sayesinde kısa sürede bastırılır. Böylece , Ahlat büyük bir badireyi daha ucuz atlatmış olur.

Bu anlattığımız hadise Ahlat’ın tanınmış simalarından Deveci Hüseyin lakaplı Hüseyin Deveci’nin sözlü hatıralarından derlenmiştir.

AHLAT İLÇE TÜRK MEDENİYETİ

C-AHLAT’TA TÜRK MEDENİYETİ

1-Ahlatlı Sanatkarlar

Tarihin eski devirlerinden beri daima çeşitli devletlerin gözdesi olan Ahlat , bulunduğu stratejik konumu itibariyle de birçok devletin iştahını kabartan bir belde olmuştur. Bu yüzden birçok devlet arasında el değiştirmiş , uğrunda devletler yıkılıp devletler kurulmuştur. Ahlat en parlak devrini Türk hakimiyetine girdikten sonra, Türk hakimiyetinde en parlak dönemini de Ahlatşahlar devrinde yaşamıştır ( 1100-1207).

Ticaret ve ilimin zirvede olduğu bu dönemde Ahlat’ta birçok ilim adamı ve sanatkar yetişmiştir. Bu yönüyle Ahlat , islam dünyasında Belh ve Buhara gibi büyük islam beldelerinden sonra “Kubbet’ül-İslam” lakabıyla anılan üçüncü büyük belde ünvanını da almıştır. Burada yetişen sanatkarlar Anadolu’nun çeşitli yerlerinde, çeşitli yapılara da imzalarını atmışlardır. Bugün Anadolu’nun doğu ucunda Ahlat , Erzurum, Erzincan, Harput, Hısn-ı Keyfa, Mardin, Diyarbakır ve Malatya’daki tarihi eserler bu toprakların hakiki sahiplerini tüm dünyaya ispat edebilecek kudrettedir.

Tarihimizde kılıçla kalemi en iyi kullanan bir Türk şehri olan Ahlat , aynı zamanda “Anadolu’nun kapısı Türkiye’nin tapusu” olarak da zikredilmektedir Ahlat mezar taşlarındaki kitabelerde isimleri geçen sanatkarların Abdurrahim Şerif Beygu ve Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı hocalarımız yaptıkları araştırmalar neticesinde tespit etmişlerdir. Bu bilim adamlarımızın tespit ettikleri sanatkar isimlerini buraya aynen alıyoruz.

a-El-hacc Mekki b. El- Hilati

Konya Alaaddin Camii’nin minberini yapmış olan büyük bir sanatkardır. Bu Ahlatlı sanatkarların ağaç işçiliğinde de ileri olduklarını göstermektedir.

b-Hürşah El-Hilati

Sivas-Divriği Ulu Camii ve Darüşşifa’sını yapan sanatkardır.

c-Ebu-Nema b. Mufaddalu’l Ahval El-Hilati

Tercan’daki Mama Hatun Türbesi’nin mimarıdır.

d-Esed b. Haven El-Hilati

Gevaş Halime Hatun Kümbeti bu sanatkarın eseridir.

e-Kasım b. Üstad Ali

Ahlat mezartaşları üzerinde imzası bulunan bir sanatkardırlar. Aynı zamanda Ahlat’ın en güzel kümbetlerinden biri olan Erzen Hatun Kümbeti’nin de mimarıdır.

f-Osman b. Hasan

Adı bilinen ilk sanatkar olan Osman b. Hasan, aynı zamanda XIII. ve XIV. asır Ahlat ve çevresi ekolünün klasik addedilebilecek şahide kompozisyonunu ana hatlarıyla tespit eden ilk sanatkardır.

g-İbrahim b. Kasım

Sanatkarın baba isminin “El-Kasım” olarak kaydedildiği iki eser tanımaktayız. İkisi de Meydanlık Kabristanı’nın doğu kısmındadır. Bu sanatkarın, 1217-1222 tarihli silindirik sandukalı iki lahid yapmış olan “İbrahim” isimli taş ustası ile aynı şahıs olması kuvvetle muhtemeldir.

h-Hasan b. Yusuf

Klasik şahide kompozisyonunun öncülerindendir. Motifleri kaba ve iridir. Küçük ölçülerde eserler vermiştir.

I-Muhammed Davud

Henüz tek bir eseri ortaya çıkarılan bu sanatkar XII. asrın ilk çeyreğinde çalışmıştır.

i-Ahmed El Müzeyyin

Bu sanatkarın eserlerine Ahlat Meydanlık Kabristanında ve Reşadiye’de Çerkgilan Mezarlığında rastlamaktayız. Bu sanatkar yeni bir lahid formu , yeni kompozisyon ve motifler getirerek bir hamle yapmıştır.

j-Üveys b. Ahmed

Ahmed El-Müzeyyin’in oğludur. Eserleri Meydanlık Kabristanının Kuzey-Doğu kısımlarıyla “Kadılar Mezarlığı” denilen kısmında bulunmaktadır. Bu sanatkar da babası gibi yeni bir takım şekil, motif ve kompozisyonları denemiştir. Muhammed ve Asil isimli iki oğlu devrin en önemli ustalarındandır.

k-Esed b. Eyyub

Ahlatlı sanatkarlar içinde en orijinal ve en büyük olanlarından biridir. Üveys b. Ahmed’in talebesi olan bu büyük sanatkarın eserlerine Meydanlık Kabristanı ve Taht-ı Süleyman Mahallesi’ndeki mezarlıkta rastlamaktayız.

l-Cuma b. Muhammed

Meydanlık Kabristanında halen üç eseri bulunan sanatkar XIII. asrın son çeyreğinde çalışmıştır.

m-Asil b. Üveys

Üveys b.Ahmed’in oğlu, Esed b. Eyyub’un da talebesi olan bu büyük sanatkar XIII. asrın sonu ve XIV. asrın ilk yarısında eserler vermiştir. Eserleri Meydanlık Kabristanı ve Taht-ı Süleyman Mahallesi mezarlığında çok sayıda bulunmaktadır.

n-Muhammed b. Üveys

Üveys b. Ahmed’in oğlu olup eserlerine sadece Meydanlık Kabristanında rastlanmaktadır.

o-Havend b. Bergi

Eserleri Meydanlık Kabristanı ve Taht-ı Süleyman Mahallesi mezarlığında bulunan sanatkar Esed b. Eyyub’un talebesidir.

ö-Esed b. Havend

Devrinin en büyük taş ustalarından biri olan sanatkar, Havend b. Bergi’nin oğludur. Eserlerine Meydanlık Kabristanı ve Taht-ı Süleyman Mahallesi mezarlığında rastlamaktayız.

p-Hacı Yusuf b. Miran

Daha ziyade orta tabakanın mezarlarını yapan sanatkarın eserlerine Meydanlık ve Taht-ı Süleyman Mahallesi mezarlığında ve Gevaş’ta Halime Hatun Kümbeti civarında bulunan kabristanda rastlamaktayız.

r-Hacı Miran b. Yusuf

Sanatkarın Meydanlık Kabristanı ve Taht-ı Süleyman Mahallesi mezarlığındaki eserlerinden başka Norşin (Güroymak)’de de iki eseri bulunmaktadır. Babası Yusuf b. Miran , amcası büyük üstadlardan Mirçe b. Miran olan sanatkarın Muhammed b. Miran ismindeki sanatkar da oğludur.

s-Hacı Mirçe b. Miran

Eserleri, Meydanlık Kabristanının daha ziyade “Kadılar Mezarlığı” denilen kısmı ile batı ucunda toplanmıştır. Ağabeyi Yusuf b. Miran olan sanatkar devrin en tanınmış kişilerinin mezarlarını işleyen sayıları sınırlı büyük üstadlardan biridir.

ş-Muhammed b. Miran

Meydanlık Kabristanında iki eseri bulunan bu sanatkar eserlerini XIV. asrın son çeyreğinde vermiştir.

t-Ahmed

Meydanlık Kabristanında tek eseri bulunan bu sanatkar “Erzen Hatun Kümbeti”nin mimarı Kasım b. Üstad Ali’nin talebesidir.

u-Buus b. Şemsik ed-Darbabi El-Hilati

Meydanlık Kabristanının kuzeyinde iki eseri bulunan bu sanatkar eserlerinde itinalı işçiliği ve teferruattan kaçınması ile dikkat çeker.

ü-Kasım b. Muhammed

Bir Akkoyunlu sanatkarı olduğu tahmin edilen bu sanatkarın eserlerine Meydanlık Kabristanında Kadılar Kabristanı mevkiinde rastlamaktayız. Bütün bunların dışında Kayseri-Nevşehir yolu üzerindeki “Alay Hanı”’nı yapan sanatkar da yine Ahlatlı bir sanatkardır.

2-Ahlatlı Bilim Adamları

a-Muhezibiddin b. Hübel

Ahlat Şahı İbrahim’in değer verdiği bu ilim adamı tıp ve edebiyatta meşhur idi. Aynı zamanda bu alim , Bağdat’ta devrin meşhur tabibi yahudi asıllı Ebul Berekat’ın talebesi idi.

b-Ebu Ali el-Ahlati

Felsefenin esasları ve şerhinde üstad sayılırdı. Onun “Adaletin hakemi insaftır.” sözü meşhurdur.

c-İbrahim b. Abdullah

Kimya biliminde ve lacivert boyası imalinde şöhret bulmuştur. Tıpta da mahir olan bu zat Memlük sarayında saygı görmüş, Halep Emiri’nin oğlunu tedavi ederek kendisine bolca para verilmiştir.

1322’de Halep’te öldüğü zaman kendisine büyük cenaze töreni tertip edilmiş ve eşyaları arasında çıkan kimya aletlerini kimse kullanamamıştır.

d-Muhammed b. İbad b. Davud-ul Hilati

Alim olan bu zat Kahire’de Medrese-i Seyfiye’de müderrislik yapmış , 1254’te ölmüştür.

e-Mehmed b. Ahmed

Vaiz ve hatib olan bu zat sohbetleriyle ünlü idi.

f-Şeyh Seyyid Hüseyin-i Ahlati

Şeyh Bedreddin’in hocasıdır. Şeyh Bedreddin hocasından aldığı dersler ile Timur’un ulemaya sorduğu sorulara cevap vermiş, Timur’da onu ulemanın büyüğü addetmiştir. Ahlatlı Hüseyin, devrinde Mısır ve diğer büyük şehirlerde ulemanın en ileri gelen ismidir.

g-Fahreddin Ahlati

XIII. asırda Meraga’da meşhur astronomi alimi Nasireddin Tusi ile birlikte çalışan Türk alimlerinden biridir.

h-Vahideddin Ebu Hamidül Hilati

1339’da doğmuştur. Kuran’ın kıraat ilmine vakıf olup bu konuda birçok alime ders vermiştir.

I-Ahmed b. Yusuf-ul Hilati

Muhibüddin lakablı bu zat İbni Kulhi ve Dimyati gibi alimlerden hadis rivayet etmiş meşhur ulemadandır. 1395’de vefat etmiştir.

i-Takuyiddin Osman b. Siyavuş

Yazı sanatı ve fıkıhta önemli bir üne sahip olup Kuran’ın kıraat ilminde yedi tul’a sahip idi. 1336’da ölmüştür.

J-Dede Maksut

XV. asır ulemasından olup, Evliya Çelebi “Menakıb-i Evliya” adında bir eseri olduğunu yazmaktadır.

k-Ali b. Ömer’ül Hilati

Ahlat’tan Mısır’a gitmiş, İbni Revah, Ebu’l Hüseyni b. Abik gibi asrın ulemasından ders okumuş ve Mısır uleması arasına girmiştir.

l-Ahlatlı Şair Herai

1780 tarihinde yaşadığı bırakmış olduğu şiirlerinden anlaşılmaktadır.Şairin hayatı hakkında pek bilgi yoktur.

m-İzzeddin Hubel

Tıp alanında ün salmıştır. Sultan Alaaddin Keykubat’ın tedavisi için Malatya’ya gelmiştir.

n-Hüseyin El-Ahlati

Kimyagerlikteki mahareti dolayısıyla “Laciverdi”lakabıyla tanınırdı. Kimya ve tıp ilimlerinde esrarlı bir kudrete sahip olduğuna inanılırdı. Hatta bu yüzden halk arasında veli olduğu kanaati vardı.

3-Ahlat’ta Halk Arasında Bilinen ve Kaynaklarda Rastladığımız AHLAT EVLİYALARI
Evliyalar

Yukarıda saydığımız ilim adamları dışında Ahlat’ta, XIII. ve XIV. asırlarda yaşamış ve burada hala türbeleri bulunan evliyalarla ilgili bilgilere A. Ş. Beygu hocamızın “Ahlat Kitabeleri” isimli eserinde rastlamaktayız. Bu bilgileri hocamızın eserinden aynen aktarıyoruz.

-Uludere Köyünde; br> Börklü baba ve Abdullah-ül Ensari .

-Tunus Mahallesinde;

Sarı Baba, Kara Üryan Baba, Baba Mahmud, Hızır Baba, Kerami Baba.

-Ergezen Mahallesinde;

Baba Mecid, Koç Baba, Pehlivan Ali, Latif Baba, Mehmet Can Baba,Sultan Emir.

-Azat Kavak Mevkiinde;

Karakol Baba, Ak Mahmut, Çıplak Baba, Saçlı Baba.

-İki Kubbe Mahallesi Meydanlık Mezarlığında;

Şeyh Abdurrahman Molla Müstecab.

-Taht-ı Süleyman Mahallesinde;

Kudusi Baba, İpek Baba, Seyyid Hüseyin,Kul Hamza, Postlu Baba.

-Taht-ı Süleyman Mahallesi Aldeste Mevkiinde;

Sultan Seyyid ve Arkadaşları.

-Kırklar Mahallesinde ;

Eş-Şeyh Molla Ahmed Baba, İbrahim Baba Şeyh

Halk arasında hala mümtaz bir yere sahip olan bu zatlar hakkında efsanelere rastlayabilirsiniz. Bu zatlar hicretin VI. ve VII. asırları arasında yaşamış halk mürşidi “Türk Alperenleri” dir.

AHLAT COĞRAFİ YAPI

AHLAT SINIRLARI

Ahlat Van Gölü’nün kuzeybatı kıyısında sahil kenarında kurulmuştur. Kuzeyinde Muş iline bağlı Bulanık ve Malazgirt ilçeleri , batısında Muş ili , güneyinde Van Gölü, güneybatısında Tatvan ve Bitlis, doğusunda ise yine Van Gölü ve Adilcevaz ilçesiyle sınırlıdır.

AHLAT İLÇE YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

1044 km2’ lik kırsal bir alana yayılmış olan ilçenin yüzey şekilleri , gerek biçim, gerekse meydana geliş şekilleri bakımından farklılıklar gösterir. Yeryüzünün sayılı volkanlarından olan Nemrut, Ahlat’ın batısında , Süphan ise doğusunda yer almaktadır. Bu dağların eteklerinde geniş dağ platoları uzanır. Nemrut gerek bu bölgedeki volkan dağlarının bir örneği olması , gerekse Van Gölü’nün oluşmasında önemli bir yer tutması bakımından ayrıca incelenmeye değer.Zamanımızda sönmüş bir volkan olarak görülen bu dağ , doğu-batı doğrultusunda uzanan geniş ölçülü bir çukur alanı ortasında yükselmektedir. Nemrut yanardağı Van Gölü’nün batısında yer almış olup 3050 m. yüksekliktedir. Volkanın son püskürmesi 1441 yılında küçük ölçüde olmuştur .Bitlis ili genelinde dağlık olmakla beraber Ahlat ovası , Rahva ovası ile birlikte Bitlis’in iki büyük düzlüğünden biridir.

AHLAT İLÇE İKLİMİ

İlçe Van Gölü’nün kuzey kıyısında yer almış olmakla beraber iklimi kara iklimi özelliği taşır. Yörede kış oldukça erken başlar ve uzun sürer.Havanın ısınmaya başlaması ancak nisan ayının ortalarında olur. Yörenin yaz mevsiminin ağustos ayının sonuna kadar sürmekte olması yanında kısmen bazı yıllar eylülayını da kapsar. Eylülün bitimiyle kısmen kış soğukları başlar.Bölgenin genel bir özelliği olan yağışın çok oluşu , ilçe içinde geçerlidir. Yılık ortalama yağış miktarı 1000-1500 mm.dir. Yörenin en önemli özelliği ise kar şeklinde yağışın çok olması ve uzun süre yerde kalmasıdır. Karın uzun süre yerde kalması ve yer yer 2 m. lik bir kalınlığa ulaşması yörede ulaşımı büyük ölçüde aksatmaktadır . Özellikle dağ etekleri ile yaylalarda bulunan yerleşim yerleriyle ilçe merkezi arasındaki ulaşım bütün bir kış boyunca kısmen kesik bulunmaktadır.

AHLAT İLÇE BİTKİ ÖRTÜSÜ

Gerek Van Gölü’nün kıyısında olmasının gerekse yıllık yağışın bolluğu sebebiyle Ahlat bölgenin genel bitki örtüsü olan bozkır bitki örtüsünün dışında daha yeşil ve gür bir bitki örtüsüne sahiptir. Yerleşimin olduğu bölgelerde kavak yetiştiriciliğinin yanında meyve ve sebze de yetiştirilmektedir.

AHLAT İLÇE NÜFUSU

1985 nüfus sayımına göre ilçenin merkez nüfusu 20.000 civarında olup günümüzde toplam nüfusun 35.000’ in üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.

AHLAT İLÇE SOSYAL HAYAT

Konutlar genellikle bahçe tipli olup tek veya iki katlıdır. Yapıların hemen hepsi yörenin özel bir taşı olan Ahlat Taşı’ndan yapılmıştır . İlçede konut sıkıntısı çekilmemektedir .İlçedeki sosyal yaşantının en belirgin durumu aile tipinin ataerkil olmasıdır. Ancak özellikle şehir merkezinde ataerkil yapıda çözülmeler olmaktadır. Komşuluk ilişkilerine çok önem verilir. Giyim ve kuşamda ise bir sadelik gözükür. Çarşaf ve peçe yaşlı nesilde olmasına karşın genç nesilde hemen hemen hiç gözükmemektedir. Bütün bunların yanında ilçe merkezinde mahallelerin dağınık olması sosyal yaşantı üzerinde olumsuz etkiler yapmaktadır.Genellikle köylerde belirli aşiretlere bağlı yerleşmiş aileler olmasına karşın ilçede aşiret olgusu zayıftır. Bunun yanında akrabalık bağları daha kuvvetlidir.

AHLAT MAHALLELERİ

Bir süre önce yedi mahalleden müteşekkil olan ilçe şimdilerde on mahalleye sahiptir . En doğudaki Tunus Mahallesi ile en batıdaki Kırklar Mahallesi arasındaki mesafe 12 km. dir. Mahallerin yerleşme durumları birbirlerinden kopuk olup aralarında arazi parçaları bulunmaktadır. Bir uçtan diğer uca Ahlat merkezi 17 km. dir. Mahallelerimiz şunlardır:

AHLAT İLÇE MAHALLELERİ

Erkizan Mahallesi

Selcuklu Mahallesi

İkikubbe Mahallesi

Harabeşehir Mahallesi

Kale Mahallesi

Kacer Mahallesi

Kırıklar Mahallesi

Kulaksız Mahallesi

Taht-ı Süleyman Mahallesi

Tunus Mahallesi

Beldeler

İlçemize ait bir adet belde vardır;

AHLAT İLÇE BELDELERİ

Ovakışla

Köyler

Köyler genellikle geniş ver dağlık olmayan arazilerde kurulmuştur. Buralarda tapulama çalışmaları tamamlanmış olmasına rağmen aralarında zaman zaman arazi ve mera uyuşmazlıkları olmaktadır. 26 köy ve 2 mezraya sahip Ahlat’ın Köy ve mezraları şunlardır;

AHLAT İLÇE KÖYLERİ

Cemalettin

Yuvadamı

Çukurtarla

Akçaören

Çatalağzı

Alakır

Develik

Burcukaya

Kınalıkoç

Dilburnu

Kırkdönüm

Gedikpınar

Kuşhane

Gölgören

Saka

Güzelsu

Serinbayır

Kırıkkaya

Seyrantepe

Nazik

Taşharman

Otluyazı

Uludere

Yoğurtyemez

Yeniköprü

AHLAT İLÇE TARİHİ CAMİLER

AHLAT İSKENDER PAŞA CAMİ

Yavuz Sultan Selim zamanında yapımında başlanılan, Kanuni Sultan Süleyman zamanında yapımı tamamlanan bu camii, Osmanlı Kalesi içinde bulunup, Kanuni Sultan Süleyman'ın vezirlerinden İskender Paşa tarafından

1564-1565'te yaptırılmıştır. Kare planlı olup üstü kubbe ile örtülü bir yapıdır.Camii yapısında duvarlar kesme taştan, Kubbe ve tromplar ise tuğladan örülmüştür.Caminin içi altta on, üstte dört ve kubbe eteğindeki sekiz pencere ile aydınlanır. Bu gün bazı pencerelerin içi doludur.

AHLAT KADI MAHMUT CAMİ

KADI MAHMUT CAMİİ

Osmanlı Kalesi içindeki bir diğer önemli yapı da bu camiidir. Yazıtta Kadı Mahmut'un adıyla 1584 tarihi bulunmaktadır. Kare planlı bir camiidir. Bu plan Ahlat'taki Osmanlı camilerinde genel olarak görülür. Camiinin

 kare plandan kubbeye geçişini sivri kemerli tromplar sağlar. İç kubbeyi sekiz-gen kasnak üzerinden yükselen piramidal çatı kapatır. Bu camiini bir diğer önemli özellik ise sadece kesme taş kullanılarak yapılmış olduğudur.

AHLAT BAYINDIR CAMİ

BAYINDIR MESCİDİ

Bayındır Kümbeti'nin hemen bitişiğinde bulunan bu mescidin 1477'de Rüstemoğlu Bayındır tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Mescid duvarındaki kitabede “Amel Baba Can” adı okunur. Bu mimar kümbet ve camii yapmıştır. Mescidin girişi sivri kemerli bir eyvan şeklindedir. Kare planlı asıl mekan içiten sivri beşik tonozla, dıştan düz çatı ile örtülmüştür.Mescidin güney duvarında dışarıya taştan ve üzeri yarım piramidal külahla örtülmüş, derin mihrap nişi yer alır.

AHLAT ULU CAMİ

ULU CAMİİ

Ahlat’ın eski merkezinde bulunan bu caminin kalıntıları Prof. Dr. Haluk Karamağaralı’nın yaptığı kazı çalışmaları sonucu ortaya çıkarılmıştır. Caminin kuzeyinde imarethane olduğu tahmin edilmektedir. Caminin kuzeydoğusunda, minaresinin kaidesi ortaya çıkarılmasına rağmen planı netlik kazanmamıştır.

AHLAT İLÇE  MAĞARA EVLERİ

İlçede yapılan araştırmalarda en az 500 adet neolotik çağdan kalma mağaraların olduğu belirtilmektedir. Ahlat’taki doğal alanlardan olan ve mağara turizmi açısından önem taşıyan mağara kümeleri genellikle Harabeşehir ve Sultan Seyit dereleri, Kırklar Vadisi, Madavans deresi, Yuvadamı Köyü civarında Gaban Deresi Vadisi ile Harabe Hulik Köyü mevkiindedirler.

Ahlat’ın çeşitli kesimlerinde yüzlerce mağara bulunmaktadır. Bu mağaralar eski çağlardan beri değişik amaçlarla kullanılmış ve günümüze kadar ulaşabilmişlerdir. XIX. Yüzyılın sonlarında bu yöreye gelen LYNCH. Bu mağaralardan oluşan yerleşmelere dikkat çekmiştir. Ahlat, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ilk yerleşilen alanlardan birisi olduğu için bu mağaralar Neolitik Çağ’dan beri kullanılmıştır. Bölgede meydana gelen şiddetli depremler, kuraklık nedeniyle sulak vadilere yerleşme ihtiyacı, harp ve istilalar sonucu yerleşmelerin tahrip edilmesi, sert iklim koşulları gibi nedenler mağara yerleşmelerinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bugün Harabeşehir ve Tahtısüleyman Mahallerinde bir çok mağara bulunmaktadır. Ancak Eski Ahlat Kalesi’nin batı yönünden tahrip edilmesi ve yıkılması sonucu onlarca mağara yok olmuştur.

Bu mağaralar kalenin mamur olduğu dönemlerde askeri mühimmat depoları ve soğuk hava depoları olarak kullanılmışlardır. İbrahim Kafesoğlu bu mağaralardan bazılarına kutsallık atfedildiğini ve içerilerinde ibadet yapıldığını yazıyorsa da bu durum mağaralara kutsallık atfedilmesinden değil bazı mağaraların ibadet mekanı olarak kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Ahlat’taki doğal alanlardan olan ve mağara turizmi açısından önem taşıyan mağara kümeleri genellikle Harabeşehir ve Sultan Seyit dereleri, Kırklar Vadisi, Madavans deresi, Yuvadamı Köyü civarında Gaban Deresi Vadisi ile Harabe Hulik Köyü mevkiindedirler. Yapay mağaralar tek ve iki katlı oyuldukları gibi, bazıları ise galeri tarzında oluşturulmuş olup bu galerilerin nerelere kadar uzandığı henüz araştırılmamıştır. Mağaraların bazıları yanyana veya arka arkaya sıralanmış iki-üç odadan oluşmaktadır. Yuvadamı Köyü civarında doğal ve yapay mağaraların yanında kayalara oyulmuş nişler, sunaklar, kaya mezarları yörenin tarihine ışık tutacak önemli maddi kültür belgelerine sahiptir. Bu köy civarında ise bölgenin en büyük tarih öncesi mezarlığı mevcuttur.

AHLAT MADAVAS MAĞARALARI

Ahlat’taki Kaş deresi içerisinde yer alan Madavans mağaralardan oluşan, XIX. Yüzyıla kadar meskun olan bir Hıristiyan köyü idi. Dik yamaçlardaki mağaraların önleri kesme taşlarla örülerek konut durumuna getirilmiştir. Bu vadide yarısı kayaya oyulmuş bulunan bir de kilise mevcuttur. 1901’de yöreyi gezen LYNCH., görevli rahipten aktardığı bilgiye göre bu kilisenin, havari Apostle Thaddew tarafından yapıldığını yazmaktadır. Bugün tamamıyla terkedilmiş Madavans Köyü, dış tesirler sonucu büyük ölçüde tahrip olmuştur.

AHLAT TARİHİ MEZARLIKLAR
AHLAT TÜRK YURDU BELGELERİ

AHLAT KALE MEZARLIĞI

Osmanlı kalesinin kuzeydoğusunda bulunan bu mezarlıkta, Ahlat'ın Osmanlı dönemi mezarları bulunmaktadır. Bu mezarlar, işçilik ve tezyinat bakımından önem taşımayan kabaca yapılmış mezarlardır.

AHLAT KIRKLAR MEZARLIĞI

“Kırk Kardaş” mezarlığı olarak da bilinir. İsmini aldığı mahallede bulunur. XIII. ve XIV. asra ait yapıları barındırmaktadır. Küçük ölçüde ve kabaca işlenmiş olan bu mezarların içinde bulunan sütun haindeki bir sanduka bu tipin Ahlat mezarlıklarında bulunanlarının en itinalılarındandır. Bu mezarlıkta ayrıca “Orta Asya Balbalları” nı hatırlatan insan şeklinde arkaik şahideler de mevcuttur.

AHLAT KAYI MEZARLIĞI

Osmanlı kalesinin Kuzeydoğusunda bulunan bu mezarlıkta iççilik bakımından önem taşıyan, birbirine benzeyen Osmanlı devrine ait mezarlar bulunmaktadır.

AHLAT İLÇE SELÇUKLU MEZARLIĞI

Buradaki mezar taşları, Orhun Abidelerinin İslamlaşmış şeklidir diyebiliriz. 

Bütün Ahlat mezarlıkları içerisinde Meydanlık Mezarlığı en büyüğü olup 210 dönümdür. En önemli mezar taşları ve en ünlü sanatkarların eserleri bu mezarlıktadır. Bu mezarlıkta Xll. asır başından XVl. asra kadar tarihlenen mezarlar bulunmaktadır.

Ahlat’ın en büyük ve muazzam mezarlığı olan bu mezarlık doğudan batıya doğru 

İkikubbe Mahallesi ile Harabeşehir arasındaki geniş düzlüğü kaplamaktadır.

Meydanlık Mezarlığında XII. asrın başından XVI. asra kadar tarihlenen muhletif tiplerde takriben bin kadar mezartaşının 

bulunduğunu belirten Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı bunun dışında yedi tanesi meydana çıkarılmış olan ve kazılarla sayılarının daha da artması muhtemel olan halkın 

“Akıt” dediği tümülüs tarzında mezarlarında mevcudiyetinden bahsetmektedir. En önemli mezartaşlarının ve sanatkarların bulunduğu bu mezarlık adeta 

Anadolu’nun Türk yurdu olduğunun ispatı açısından tapu mahiyetindedir.

TARİHİ KÖPRÜLER

BİTLİS AHLAT BAYINDIR KÖPRÜSÜ

AHLAT BAYINDIR KÖPRÜSÜ

Ahlat’ın Taht-ı Süleyman mahallesinde, göle akan küçük bir dereyi doğu-batı doğrultusunda geçen, tek gözlü,küçük ölçüde bir köprüdür. Malzeme olarak kesme taş kullanılmıştır.doğu tarafından merdiven şeklinde küçük bir kısım batıya doğru gitmekte, sonra altaki sivri kemerli geniş kısım,biraz kuzeye yönelerek ilk kısımla belirli bir açı meydana getirmektedir Kuzey tarafındaki tek bir 

taşın üzerine işlenmiş çarkıfelek motifli küçük rozetin dışında süsleme yoktur. Batı kıyında yakın bir yerde, kemer ayağının güney yüzünde taşlar arasında, ileri doğru devam eden büyükçe bir boşluk göze çarpar.

AHLAT HAMAMLARI

Evliya Çelebi eserinde “Emirhan” diye bir camiden bahsetmektedir. Bu caminin kitabesinde Ahlat'ta 1000 tane hamamdan söz edildiğini kaydeden Evliya Çelebi bunu eserinde belirtmektedir. Bu bilgiler biraz mübalağalı olsa da bize Ahlat'ta hamamın çokluğunu ve su kültürünün gelişmiş olduğunu göstermektedir.Burada yapılan kazılarda iki hamam ortaya çıkarılmıştır. Biri Ulu Caminin batısında da diğeri ise kuzeyinde, şehir surunun hemen dışında yer alır. Bunlardan ikincisi ısınma tertibatı, su şebekesi ve yıkanma kabinleri ile önemli bir mimari yapıya sahiptir. Bir başka hamam da Kale Mahallesinde İskender Paşa Camii'nin yakınında Osmanlı döneminden kalma İskender Paşa Hamamı olup büyük ölçüde tahrip olmuştur.

BİTLİS AHLAT ANONİM KÜMBET 1
Anonim Kümbet I

Tahtısüleyman Mahallesinde Postlu mevkiinde bahçe içindeki bu kümbetin kitabesi yoktur. İbrahim Kafesoğlu bu kümbetten “Alimoğlu Hurşit Kümbeti” diye bahsetmiştir. Mezar odası aynalı tonozla örtülmüş olup, onikigen kasnakla silindirik gövdeye geçilmişitir. XIII. yüzyılla tarihlendirilmektedir.

BİTLİS AHLAT ANONİM KÜMBET 2
Anonim Kümbet II

Hasan Padişah Kümbeti’nin hemen kuzeyinde bulunan bu kümbetin üst kısmı bulunmamaktadır. Ya tamamlanmamış ya da üst kısmı yıkılmıştır. Tarzına bakılarak XIII. yüzyıl sonlarına tarihlendirilmiştir
.

BİTLİS AHLAT ÇiFTE KÜMBETLER
Çifte Kümbetler

BİTLİS AHLAT HÜSEYİN TİMUR ESEN TEKİN KÜMBETİ
1-Hüseyin Timur-Esen Tekin Kümbeti:

Kümbet 1279’da ölen Hüseyin Timur ile 1280’de ölen Esen Tekin Hatun için yaptırılmıştır.

Bugatay Aka Kümbeti’nin batı tarafındaki bu kümbetin mezar odası manastır tonozu ile örtülmüş olup, mazgal pencereleri ile aydınlatılmaktadır. Kare kaideden silindirik gövdeye onaltıgen kasnakla geçilmiştir. Kümbet içten kubbe, dıştan konik külahla örtülmüştür.

BİTLİS AHLAT BUGATAY AKA ŞİRİN HATUN KÜMBETİ

2-Bugatay Aka-Şirin Hatun Kümbeti:

Hüseyin Timur Kümbetinin doğusunda bulunan bu kümbet 1281 yılında ölen Bugatay Aka ile Şirin Hatun için yaptırılmıştır

Kare kaideli mezar odası beşik tonozla örtülmüştür. Kare kaideden, silindirik gövdeye onikigen kasnakla geçilmiş olup, üst mekan içten kubbe, dıştan konik külahla örtülmüştür.

BİTLİS AHLAT EMİR ALİ KÜMBETİ
Emir Ali Kümbeti

Kare planlı ana mekana sahip kümbet, tek katlı olup, doğudaki bir kapıdan avluya girilir. Türbe kısmı sivri bir kemerle avluya açılır. Kümbet içten kubbe, dıştan piramidal külahla örtülmüştür. Kubbeye geçiş pandantiflerle sağlanmıştır.

Abdurrahman Şerif Beygu, kümbetin XII. yüzyılda, İ.Kafesoğlu ise XVIII. yüzyılda yapıldığını yazmaktadır. M. Sözen ise yapının tarzı itibariyle XIV. yüzyılda yapıldığı kanaatindedir.

BİTLİS AHLAT EMİR BAYINDIR KÜMBETİ
Emir Bayındır Kümbeti

Görkemli Meydanlık Mezarlığının kuzeyinde bulunmaktadır. Bulunduğu yer eski Ahlat’ın merkezi konumundadır. Kümbet; tarzı, mimarisinin zarafeti ve abidevi ölçüleriyle Ahlat’ın simgesi durumuna gelmiştir. Kitabesinden, 1481’ de Rüstem Bey oğlu Bayındır için yapıldığı anlaşılmaktadır. Emir Bayındır, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın torunu Rüstem Bey’in oğludur.

Bayındır kümbeti, kare kaide üzerinde, sütunlar ve kemerlerle güneye açılan silindirik gövde ve dışarı doğru taşan basık konik külahıyla diğer kümbetlerden ayrılır.

BİTLİS AHLAT ERZEN HATUN KÜMBETİ
Erzen Hatun Kümbeti

Kümbet, kitabesine göre 1396-1397 yılında ölen Emir Ali kızı Erzen Hatun için yaptırılmıştır. Diğer kümbetlere nispeten daha zarif ve ince süslemelidir. Yoğun bir taş işçiliği görülmektedir. Bunda da bir kadına ait olmasının payı büyüktür.

İki katlı kümbetin mezar odası çapraz tonozla örtülüdür. Kare kaideden köşelerin pahlanmasıyla onikigen gövdeye geçilmiştir. İçten dairesel planlı kümbet, içten kubbe, dıştan iki kademeli örtü sistemiyle konik bir külahla örtülmüştür.

BİTLİS AHLAT HASAN PADİŞAH KÜMBETİ
Hasan Padişah Kümbeti

Tahtısüleyman Mahallesinin güneyinde, Karaşeyh Mezarlığı yanındaki kümbet kitabesinden 1275 tarihi ve Mahmud oğlu Hasan Ali Aka adı okunmaktadır. Hasan Aka, Abaka Han zamanında Ahlat’ı idare etmiştir.

İki katlı kümbetin mezar odası manastır tonozu ile örtülmüştür. Silindirik gövde, içten kubbe, dıştan konik külah ile örtülmüştür. Kümbet anıtsal bir görünüm arz eder.

BİTLİS AHLAT KEŞİŞ KÜMBETİ
Keşiş Kümbeti

Ahlat’ın İkikubbe Mahallesinde Çifte Kümbet’in yüz metre kadar güneyinde yer almaktadır. Halk arasında “Keşiş” yada “Tek Kümbet” diye anılır. Ahlat’ın en yalın yapıtıdır. Kitabesi olmadığı için, kimin için ve ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Ancak üslup ve malzemeye göre XIII. ve XIV. yy. arasına tarihlenmektedir. Bu da eserin Karakoyunlular dönemine ait olduğunu göstermektedir. Kare planlı mezar odasının üstünde on iki yüzlü gövde yükselir.

BİTLİS AHLAT MİRZA BEY KÜMBETİ
Mirza Bey Kümbeti

İkikubbe Mahallesinde ana yolun kenarındaki bu kümbet 1967 yılında restore edilmiştir. Tek katlı kümbetin iç mekanı kubbe, dıştan piramidal külahla örtülmüştür. Kitabesi bulunmamaktadır. XV. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir.

Şeyh Necmettin Kümbetii

BİTLİS AHLAT ŞEYH NECMETTİN KÜMBETİ

Erkizan Mahallesindeki mezarlığın içinde yer alan bu kümbet kitabesindeki 1222 tarihiyle Ahlat’ın günümüze kadar gelebilen en eski yapıtıdır.Ahlat kümbetleri içinde değişik planda oluşu ile dikkati çeken bu yapıt kümbet mimarisine uygun olarak yapılmış fakat tamamı kare planlı oluşu ile de diğerlerinden ayrılmıştır. Zamanında Şeyh Necmettin zaviyesine vakfedilen çiftlik, bağ ve yonca, bugün ortada yoktur. 1571’de bu emlakin yıllık geliri 550 akçe idi. Kemer boşluğu rozet motifleriyle süslenmiş olan yapı 1968 yılında büyük bir onarım geçirmiştir.

BİTLİS AHLAT ULU KÜMBET

Ulu Kümbet (Usta Şagirt)

Ahlat’a girerken yolun sağında, Meydanlık Kabristanı’nın güneyinde uzanan tarlalar ortasında, Van Gölü’ne oldukça yakın bir yerdedir.

Türk sanat ve zevkinin göstergesi olan bu kümbet Ahlat’takilerin en büyüğü olduğu için haklı olarak A. Gabriel tarafından “Ulu Kümbet” olarak adlandırılmıştır. Kitabesi olmadığından yapılış tarihi ve kime ait olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak bu kümbetin yanında önceleri bir kümbet daha olup bu kümbet XIX. yy. sonlarında yıkılmıştır. Adı geçen kümbetin “Şadi Aka” ya ait olduğu ve 1273 tarihini taşıdığı tespit edilmiştir. Böylece kümbet XIII. yy.a tarihlenmiştir.

Köşeleri düzlenmiş kare bir kaide üzerinde,çapı yedi metreye yaklaşan silindirik gövde yükselerek mukarnas kornişlere oturan sivri konik bir külahla nihayetlenmektedir. Doğuya açılan kapıdan başka diğer yönlere açılan üç penceresi mevcuttur.